Di tích Tiểu đoàn 600
Đầu năm 1953, yêu cầu mở rộng căn cứ cùng với sự phát triển lớn mạnh của cuộc cách mạng, nhiệm vụ bảo vệ ngày càng nặng nề hơn; với lực lượng bảo vệ hiện tại còn mỏng, trong khi một số nhiệm vụ công tác không thể giao cho lực lượng khác như: Cơ động bảo vệ đường dài; chủ động phòng, chống địch bắn phá bằng không quân; bảo vệ các công trình hầm, hào trú ẩn; bảo vệ lãnh tụ, cơ quan đầu não… Trước tình hình đó, Trung ương Đảng chỉ thị phải xây dựng một đơn vị vũ trang đặc biệt; tuyển chọn những cán bộ, chiến sĩ có phẩm chất đạo đức, chính trị và sức khỏe tốt, có kinh nghiệm và thành tích trong công tác xuất sắc để thành lập đơn vị này.
Tháng 5/1953, tại Quán Vuông, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên (cũ) trên cơ sở lực lượng nòng cốt và Đại đội 123 (Nha Công an thành lập năm 1949) và lực lượng được tuyển chọn, Trung ương Đảng quyết định thành lập Tiểu đoàn bảo vệ, với quân số được tuyển chọn là 600 cán bộ, chiến sĩ nên Tiểu đoàn được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt tên là “Tiểu đoàn 600”.
Sau khi thành lập, nơi được chọn để Tiểu đoàn đóng quân là thôn Nà Đỏng, xã Trung Sơn, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang (nay là xã Trung Sơn, tỉnh Tuyên Quang). Địa điểm này gần nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng và cơ quan giao tế… do đó, thuận lợi để triển khai các biện pháp bảo vệ.
Đầu tháng 8/1945, toàn bộ quân số Tiểu đoàn rời huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên (cũ) về đóng quân tại khu vực thôn Nà Đỏng; lúc này, Tiểu đoàn bộ có Tiểu đội trinh sát; Tiểu đội Thông tin; Tiểu đội vệ binh và Tiểu đội phục vụ. Các đơn vị trực thuộc có các ban: Hậu cần; Quân y; Quân lực và các đại đội: C32, C33, C34, C35 và C36.
Tại Nà Đỏng bố trí các ngôi nhà (kiểu nhà đất, cột gỗ chôn, mái lợp lá cọ, vách nứa đan “nong đôi”) để vừa ở, vừa làm việc của Ban Chỉ huy Tiểu đoàn và các tiểu đội. Nhà từ 3 đến 4 gian, các gian đều có chiều rộng khoảng 3 mét, mặt chính của các ngôi nhà đều quay hướng Nam nhìn xuống suối Nà Đỏng. Nhà đều làm dưới những lán cây to, cành lá xum xuê, che phủ bảo đảm an toàn, bí mật phòng không.
Bia Di tích Tiểu đoàn 600
Trong thời gian đóng quân tại đây, Tiểu đoàn 600 đã xây dựng các phương án bảo vệ và chiến đấu; dự kiến các tình huống; đặc biệt là triển khai phương án bảo vệ đường dài đưa đón các đồng chí lãnh đạo… các biện pháp bảo vệ mục tiêu, công sở, hầm hào; tuần tra, canh gác chống xâm nhập, phá hoại; kiểm soát hàng hóa ra vào; chống thám không… luôn được tổ chức chặt chẽ, hiệu quả. Tiểu đoàn cũng phát động các phong trào quần chúng bảo vệ trị an; huấn luyện nghiệp vụ đối với dân du kích và cán bộ các cơ quan… nhờ đó đã góp phần quan trọng bảo vệ an toàn Chủ tịch Hồ Chí Minh, các cơ quan đầu não và khu căn cứ cách mạng - An toàn Khu (ATK).
Tháng 8/1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng và Chính phủ rời về huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên (cũ) để chuẩn bị tiếp quản Thủ đô Hà Nội. Thời gian này, trên cơ sở lực lượng nòng cốt là Tiểu đoàn 600 cùng quân số bổ sung, Trung đoàn 600 được thành lập để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Tiểu đoàn 600 trở thành đơn vị tiền thân của Trung đoàn 600 và lực lượng Cảnh vệ Công an nhân dân (chính thức thành lập theo Sắc lệnh số 141-SL của Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1953).
Năm 1999, di tích được kiểm kê, đưa vào danh mục quản lý, bảo vệ, năm 2009, Bộ Tư lệnh Cảnh vệ đã xây dựng nhà bia tại đây và đến năm 2012, địa điểm Tiểu đoàn 600 cùng với 200 di tích khác thuộc căn cứ cách mạng Tân Trào được Thủ tướng Chính phủ ra quyết định xếp hạng Khu di tích Quốc gia đặc biệt.
Thực hiện: Chẩu Diệm
